باسمه تعالی

موضوع: اشتغال و انتخاب رشته زنان

 استاد حمید اکبری

مقدمه

قال علیٌ علیه السلا م : ا لنفس" انْ لم تَشْغَلْه شَغَلَکَ ،

مطا بق فرمایش حضرت یکی از عوامل گناه فراغت وبیکاری است چرا که اگر انسان نفس خود را متوجه ومشغول کاری نکند ، نفس او را مشغول به کار می کند وکار نفس چیزی جزء گناه نیست

چنانچه قرآن کریم در توصیف نفس می فرماید : ا‌ِ نَّ النَّفسَ لاَ مّا رة با لسوء :        این جمله با این همه تأ کید

( 1- جمله اسمیه 2- اِ نَّ 3- لام 4- صیغه مبالغه 5- تاء تأ کید 6- باء و....) اهمیت وجد یت  مطالب را می رساند

بنابر این : کار ومشغولیت توصیه اکید اسلام به انسان است وهیچ تفاوتی بین مرد وزن وجود ندارد ( اذا فرَ غتَ فانصب ) شرح /7

آثار مثبت کار :

• 1- کار به قلب انسان خضوع وخشوع می دهد چرا که بیکاری قسا وت قلب می آورد
• 2- انسان با کار ، استعداد خود را کشف می کند وخود را کشف کردن بهترین کشف است
• 3- کار فکر انسان را منطقی می کند یعنی ( رابطه سبب ومسببی را لمس می کند ودیگر فکر شیطانی ، خیالی وآرزویی نیست مثل پول در آوردن از راه غیر منطقی ( بلیط بخت آزمایی ، پیدا شدن گنج )
• 4- عزت نفس ، حفظ شخصیت واستقلا ل به انسان می دهد 1

اهمیت کار در روایات

پیامبر اعظم فرمود ند : ملعونٌ منْ اَ لقی کلّه علی ا لناس : هر کسی که بیکار بگردد و سنگینی (اقتصادی ) خود را بر دوش مردم بینداز د ملعون است 2

یا اینکه گفته اند : ا لکاد" علی عَیا له کا لمجاهد فی سبیل الله : کسی که در راه خدا جهاد میکند 3

ودر حد یث دیگر آمده است : اِ نّ الله یُحِبّ المؤ من المحتَرِ ف : خداوند مؤ منی را که دارای یک حرفه است وبدان اشتغال دارد دوست دارد .

اشتغال زنان

اکنون با توجه به قول مذکور واثبات اصل ا شتغال واهمیت آن در دین اشتغال بانوان را به طور خصوص مورد بحث وبر رسی قرار می دهیم .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-  بر گرفته از تعلیم و تربیت در اسلام ص 410

2- 1و3 اصول کافی

شهید مرتضی مطهری در رابطه با اشتغال زنان چنین می گوید :

مسأ له پوشش بر حسب اینکه پو شانیدن وجه وکفین واجب باشد یا نباشد دو فلسفه کاملاً متفاوت پیدا می کند، اگر پوشش وجه وکفین را لا زم بدانیم در حقیقت طرفذار فلسفه پرده نشینی زن وممنوعیت او از هر نوع کاری جزء در محیط خاص خانه ویا محیط های صد درصد اختصا صی زنان هستیم ولی اگر پوشیدن سایر قسمتهای بدن را لا زم بدانیم وهر نوع عمل محرّ ک وتهییج آمیز را حرام بشماریم وبر مردان آرزوی لذت و ریبه را حرام بدانیم اما تنها پوشیدن گردی چهره وپوشیدن دستها تا مچ را واجب ندانیم آنهم به شرط اینکه خالی از هر نوع آرایش جالب توجه ومحرّک ومهیّج باشد بلکه ساده وعادی باشد آن وقت مسأ له صورت دیگری پیدا می کند و طرفدار فلسفه دیگری هستیم و آن فلسفه این است که لزومی ندارد زن الزا ماً به درون خانه رانده شود وپرده نشین باشد بلکه صرفاً باید این مسأ له رعایت گردد که هر نوع لذت جنسی اختصاص داشته باشد به محیط خانواده وکانون اجتماع باید پاک ومنزه باشد وهیچ گونه کامجویی خواه بصری و خواه لمسی و خواه سمعی  نباید در خارج از کادر همسری صورت بگیرد بنابر این زن می تواند هر نوع کار از کار های اجتماعی را عهده دار شود 1

نقد نظر استاد :

• 1- اینگونه نیست که اگر پوشیدن وجه وکفین ( که طبق نظر برخی از مراجع واجب یا احتیاط واجب ) لا زم باشد کار واشتغال زن منحصر در محیط خاص خانه ویا محیط های صد درصد اختصاصی زنان باشد چرا که زن با حفظ پوشش وجه وکفین ( بر فرض وجوب ) در محیط های غیر اختصاصی نیز می تواند فعا لیت کند و بلکه در موارد ضرورت ( فردی واجتماعی ) حضور زن لازم است .
• 2- استاد فرمودند : در صورت عدم وجوب پوشش وجه .کفین ( همراه با رعا یت موازین شرعی از سوی زن ومرد ) زن می تواند هر نوع کار از کارهای اجتماعی را عهده دار شود . تجویز مطلق هر نوع اشتغال برای زنان در جامعه دارای اشکا لا تی است :

الف : بعضی از کارها( با توجه به ظرافت ولطافت زن) از توانایی زن خارج است وعلا وه بر آنکه جسم وجمال او آسیب می بیند کیفیت ومطلو بیت کار نیز پایین می آید .

ب: صرف گفتن این جمله که کانون اجتماع باید پاک باشد وهیچ گونه کامجویی ( بصری ، لمسی و سمعی ) نباید در خارج از کادر همسری صورت بگیرد ، نمی تواند مجوز مطلق اشتغال زنان باشد چرا که :

• 1- همه افراد دارای همسر نیستند که کامجو یی داشته باشند
• 2- اکثر افراد دارای همسر نیز دارای تقوای لا زم نیستند که به کامجویی با همسر اکتفا نمایند .
• 3- هر جد یدی لذت بخش است ، بسیار مشکل است وتقوای زیادی می خواهد که انسان در کنار نا محرم مشغول باشد وهیچگونه لذتی نبرد ( و فکر و قلب او مشغول نشود).

بنابر این : دستور به مراعات مسا ئل شرعی در جامعه وبایدها غیر از مقام عمل وخارج است . حتی در اجتماع پاک مثل مدینه فاضله نباید زمینه گناه را فراهم کرد

ج: اشتغال واستخدام زنان در هر کاری وبدون ضرورت مانع اشتغال برای مردان است واسبها وآثار منفی آن عبارتند از :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- حجاب شهید مطهری ، ص509

• 1- تاخیر ازدواج از سوی دختران :

الف : به خاطر جایگاه وموقعیت شغلی ( وحقوق در یافتی وبالا رفتن سطح توقّع ) حاضر نیستند با هر کسی ازدواج کنند وشرایط ویژه ای برای انتخاب همسر مطالبه می کنند .

ب: هر پسری هم نا قادر است با چنین دختری ( متوقع ) ازدواج کند ونه حاضر است چون سنّ دختر بالا است

• 2- تأ خیر ازدواج اسوی پسران :

چرا که زمینه اشتغال واستخدام آنها فراهم نیست در حالیکه:

الف : زنان به خاطر ( نفقه ، مهر و ....) هیچ نیاز اقتصادی ندارند واگر نیازی هم باشد مقطعی است.

ب: تعداد زیادی از مردان (و پسران ) هستند که همان تحصیلات و شرائط اشتغال واستخدام را دارند اما به علّت ما نع (یعنی وجود دختران وزنان شاغل به غیر ضرورت در جامعه ) بیکار هستند.

• 3- فساد افراد و جامعه : به خاطر :

الف : تأ خیر ازدواج ونیازها ی جنسی

ب: تجمل گرایی به خاطر جمع آوری ثروت از سوی دختران وعدم احتیاج به آن وهمچنین اسراف

ج: فقر مردان وپسران به خاطر عدم اشتغال وزمینه فراهم شدن فحشاء و فساد

د: عدم اجرای عدالت، چرا که هر کسی سر جای خود نیست .

ه: ایجاد محبّت کاذب بین دو جنس مخالف (نا محرم ) که در محل کار با هم معاشرت دارند که باعث می شود:

• 1- کانون خانواده برای افراد متأ هل به هم بخورد
• 2- برای افراد مجرد ازدواج نا مطلوب ویا .... پیش بیا ید .
• 3- کاهش نتیجه وسطح کار به خاطر نا آرامی روحی ( و مشغولیت فکر، ذهن و قلب در کنار نا محرم) از حیث کمیّت و کیفیت که نتیجه آن : عدم تولید ، مصرف گرایی وتورم است .

پرسش:

اگر کار ومشغولیت برای هر کسی لاز م است پس چرا گفته شده است که زنان به علت تأ مین اقتصادی ( از راه نفقه ، مهر و....) نباید در جامعه اشتغال واستخدامی داشته باشند واین پاردوکس وخود متناقض است

جواب :

لازمه کار ومشغولیت منحصر به خروج از منزل وداشتن اشتغال واستخدام در جامعه نیست اکنون برای تبیین مطلب ، انواع کار را به صورت ذیل می آوریم :

کار ومشغولیت :1) علمی 2)عملی:2-1) درون منزل :

                                            2-2) بیرون منزل: أ)فقط برای ضرورت   ب) فردی ج)اجتماعی

بانوان در صورت غیر ضروری ( یعنی کار برای مشغولیت نه کار برای ضرورت اشتغال )مهارتها یی را در محیط اختصاصی زنان فرا بگیرند و آن را در محیط اختصاصی بانوان ویا ترجیحاًدر محیط منزل خود بکار ببند ند.

اهمیت و رجحان این مطلب از سؤالی که پیامبر اعظم در جمع اصحاب کردند معلوم می شود ، حضرت پرسیدند : زن در چه حالتی به خدا نزدیکتر است ؟ وقتی خبر به گوش حضرت زهرا سلا م الله علیها رسید در جواب فرمودند

اَ د نی ما تکونُ مِن رَبّها اَ نْ تلتزم قَعَر بیتها ( نزدیکترین حالات زن به خداوند اینکه در درون منزل خود باشد) چرا که تقرّ ب الهی یعنی نه خود کناه بکند ونه دیگران را به گناه بیندازد . متأ سفانه گاهی چنین القاء می شود که زنان خانه دار که وظایف همسری ومادری را به عهده دارند بیکارند وکار و اشتغال صرفاً درخارج اخانه معنا دارد واین مطلب بر خلاف آن چیزی است که از سیره فاطمه رهرا علیها السلا م ودستور پیامبر اعظم (ص) به دست می آید:

حضرت علی و فاطمه علیهما السلام خدمت رسول خدا صلی الله علیه وآله آمدند وتقاضا کردند که خدمات خانه وزندگی را برای هر یک مقرر فرماید حضرت رسول اکرم (ص) فاطمه زهرا (س) را به خدمت درون خانه گماشت و بیرون خانه را به علی (ع) وا گذاشت . .حضرت فاطمه (س) فرمود فقط خدا می داند که من چقدر مسرورم از اینکه رسول خدا (ص) مرا مأ مور به امو ری نساخت که فقط از عهده مردان بر می آید1

نمونه کارهایی که بانوان می توانند ( در زمان فراغت در منزل خود ) انجام بدهند :

• 1- تدریس خصوصی 2- سیر مطالعا تی 3- خیاطی 4- گلدوزی 5- بافتنی 6- قالی بافی 7- آرایش گری 8- نقاشی 9- خطا طی 10- هنرهای دستی 11- مونتا ژ 12- تا یپ 13- برنا مه نویسی رایا نه و.......

بانوان محترمه در انتخاب مشغولیت وپر کردن اوقات فراغت سه نکته را در نظر داشته باشند :

• 1- کاری را انتخاب کنند که در آن علا قه واستعداد دارند
• 2- کاری را انتخاب کنند که ارزش گذاشتن وقت وهزینه را داشته باشد
• 3- کاری را انتخاب کنند که در آن ا بتکار وخلاّ قیت آنها را شکوفا کند

ضرورتهای شغلی در بیرون منزل: 1) فردی 2) اجتماعی

•1-   ضرورتهای فردی:

الف : زنانی که به علت فشار اقتصادی حاکم بر خانواده ( البته نه به خاطر اسراف و تجمل گرایی ) همراه با همسر نیاز به اشتغال دارند .

ب: زنانی که همسران آنها به علّت مریضی ، از کار افتادگی و... مشغول کار نیستند وخانواده دچار بحران اقتصادی است .

ج: زنانی که همسران خود را به خاطر وفات ویا طلا ق از دست داده اند ( نیاز جدّ ی برا ی زندگی وجود دارد و وضع موجود کفایت معاش را نمی کند وامکان ازدواج نیز برای آنها فراهم نیست )

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-0 ناسخ ا لتواریخ ، حالا ت حضرت فاطمه ، ص 417

تذکر : زنانی که به علّت ضرورتهای فردی نیاز به اشتغال دارند اگر امکان کسب وفعالیت اقتصادی در درون منزل فراهم است بهتر است که بیرون نروند .

ضرورتهای اجتماعی :

حضور زن در جامعه اسلامی ضروری و واجب (کفایی) است وعمل نکردن به دستور و واجب الهی ، افراد و جامعه را به فساد می کشاند. فرض کنید هر زنی برای مسائل پزشکی ( مانند سنو گرافی ، زایمان ، عمل و... ) فقط می بایست به پزشک مرد ( حتی موارد غیر ضرورت ) مراجعه کند چه اتفاقی می افتد . مراجع تقلید در رساله آورده اند که :

اگر مرد برای معالجه زن نا محرم ویا زن برای معا لجه مرد نا محرم ناچار شود که او را نگاه کند ودست به بدن او بزند اشکال ندارد ولی اگر با نگاه کردن بتواند معالجه کند نباید نگاه کند واگر معاینه از روی لباس ممکن باشد باید به این راه بسنده کند .

نمونه هایی از مشاغل ضروری بانوان :

• 1- پزشک ( انواع تخصصها) 2- معلّم( برای انواع علوم وشطوح مختلف ) 3- مشاور 4- سربا ز( نیروی انتظا می) 5- مربی واستاد ورزش و ....

به طور کلی می توان موارد ضرورت را این چنین بیان کرد :

الف: هر جایی که نا محرم باید لمس کند : مانند مریض ، خلا فکار ( که سرباز زن او را د ستبند می زند )و....

ب: هر جایی که لاز م است به بدن نامحرم نگاه شود

ج: هر جایی که معاشرت طولا نی است مانند ارتبا ط شا گرد با استادو...

هر کاری که در تحت سه مورد مذکور باشد اشتغال زن در آن ضروری است

دلا ئل اکتفاء کردن زنان به اشتغال در جامعه در حدّ  ضرورت (فردی واجتماعی):   1)قرآن  2)روایات 3)عقل 4)سیره متشرعه

• 1- قرآن :

یکی از منابع محکم و مورد استناد برای استنباط احکام ، قرآن کریم است قرآن در این زمینه آیا تی دارد که به طور عموم به آن اشاره دارد واز مصاد یق و لوازم آن پر هیز از اشتغال غیر ضروری در جامعه است :

الف: قوا نفسکم واهلیکم ناراً : خود و خانواده خود را از آتش و(جهنم ) حفظ کنید .اجازه حضور زنان و دختران در هر مکانی برای هر شغلی نمی تواند حفظ و صیانت از آنان باشد .

ب:لا تقربو ا الزنا : قرآن نمی گوید زنا نکنید بلکه می فرماید نز دیک زنا نشوید . بنابر این راهکار قرآن برای پرهیز از گناه ، نزدیک نشدن به گناه است ، حضور زن در هر شغلی وبه صورت غیر ضروری زمینه ساز فساد و فحشا، را فراهم می کند .

2- روایات :

یکی دیگر از منابع استناد و استنبا ط احکام ومعارف دین ، روایا ت حضرات معصومین (ع) است ، سیرة معصومین که شامل قول ( گفتار) فعل (رفتار) وتقریر (سکوت) می شود برای ما حجت ودلیل است .

الف: بهترین زینت از برای زنان چیست ؟

این پرسش را رسول اکرم در میان اصحاب خود مطرح کردند، حضرت علی (ع) فرمو دند من به نزد فاطمه(س) آمدم وسؤ ال پیامبر (ص) را برای ایشان نقل کردم حضرت زهرا(س) فرمودند : بهترین زینت از برای زن آن است که هیچ مردنا محرم او را نبیند واو هم هیچ مرد نامحرمی را نبیند ( یعنی تا ضرورت کاری اقتضاء نکند مجبور نباشد مردی را ببیند یا در معرض دیدن مردان قرار بگیرد ) این قول (گفتار) حضرت حجت است . 1

ب: حضرت موسی بن جعفر (ع) از پدران خود نقل کرده که حضرت علی (ع) فرمود : مردی نا بینا از حضرت زهرا (س) خواست که به خانة او وارد شود حضرت فاطمه(س) از شدّت (شرم و حیا ) پوشاند . رسول خدا (ص) فرمود: چرا از او حجاب گرفتی ، او که تو را نمی بیند؟ حضرت فرمودند اگر او مرا نمی بیند ، من اورا می بینم، به علاوه این مرد نا بینا می تواند بو را استشمام کند پیامبر فرمود : من گواهی می دهم که تو پاره تن منی 2

این قول وفعل حضرت زهرا (س) برای ما حجت است

ج: حضرت علی و فاطمه فرمودند خدمت رسول خدا (ص) آمدند و تقاضا کردند که خدمات خانه وزندگی را برای هریک مقرر فرما ید حضرت رسول اکرم فا طمه (س) را به خدمت درون خانه گماشت و کار بیرون خانه را به علی (ع) وا گذاشت .

حضرت  فاطمه فرمود فقط خدا می داند که من چقدر مسرورم از اینکه رسول خدا (ص) مرا مأ مور به اموری نساخت که فقط از عهدة مردان بر می آ ید .3

د: مطابق نقل تاریخ حضرت زهرا(س) فقط به خاطر ضرورت (مانند دفاع از حق فدک ، بیعت برای امام و... ) از منزل خارج شدند.

3-عقل :

در کنار قرآن وروایات ، عقل نیز یکی از منابع فهم معارف دین می باشد عقل مستقلاً قبح ظلم و حسن عدالت را درک می کند بتابر این الف: زنان به علت واجب النفقه بودن ( یعنی حق مسکن پوشاک، خوراک، سفرو علاج مرض)

ب: امکان در یافت مزد در مقابل کارهایی که بر او واجب نیست مانند شیر دادن ، غذا پختن ، لباس شستن و...

ج: امکان در یافت مهریه

عقل حکم می کند که زنان عرصه اشتغال و استخدام را به مردان بسپا رند مگر در موارد ضرورت ( فردی واجتماعی ) ، چرا که این مرد است که باید علا وه بر وظیفه سربازی  دغدغه کار ، ازدواج ، نفقه و... را داشته باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- بحار الا نوار ج 43 ، ص 54

2- بحار الا نوار ج 43 ص 91 ج 16

• 2- ناسخ التوا ریخ ص 417

علا وه بر موارد ( الف ب ج )

د: زن در ایام حمل و شیر دهی نمی تواند در محل اشتغال باشد

پس : 1- کار در آن ایام زمین می ماند ویا بر دیگران تحمیل می شود

• 3- بیت المال ضربه می خورد ( بر فرض در یافت حقوق در مرخصی ویا به خاطر کم شدن نیروی کار سطح و نتیجه کار پایین می آید )

ه: یک زن شاغل ( بر فرض غیر ضرورت ) به خاطر مشغولیت ذهنی وخستگی اشتغال چگونه می تواند همسری مطلوب ویا مادری بایسته برای فرزندان باشد ( یعنی کا نـون  خـانواده به خاطر اشتغال غیر ضروری  متزلزل

می شودو آ سیب آن در سطح کلا ن به جامعه وارد می شود )

با توجه به موارد مذکور قضاوت را بر عهدة وجدان وعقل سلیم افراد می گذاریم

 4-سیره متشرعه

برنامه وروش افراد متدین و اهل شرع ( تقوی)  یکی از قرائن و راهها ی کشف سیره معصومین، احکام و موضوعات دیت است تا کنون دیده ویا شنیده نشده که زنان افراد متدین ( مانند اهل علم ، تقوی و شرع ) دارای اشتغال غیر ضروری باشند اگر این دسته از افراد جامعه الگو نباشد پس کدام قشر می تواند الگو باشد تا جامعه به فساد کشانده نشود .

سخن پا یا نی:

اکنون برای رسیدن به هدف این مقاله دو پیشنهاد و راهکار ارائه می شود وما علینا الا البلا غ المبین

( این اطلا ع رسانی ، پند ، نظریه وظیفه ما بود )

• 1- راهکار به افراد ( و زنان ) : حضرت علی (ع) فرمودند : التد بیرُ قبلَ العمل یؤ منک مِنَ النَّد م،

آینده نگری قبل از هر کاری ( مانند انتخاب رشته شغل ، همسر و....) انسان را از پشیمانی حفظ می کند فردی که بدون تدبیر ومشورت اقدام به کاری کند هم به خود آسیب می زند وهم آثار منفی آن به جامعه نیز سرایت می کند چنانچه در روایتی دیگر آمده است : العامل علی غیر بصیره لا یزیدُه سُر عه السیرِ الاّ بُعدا:

کسی که کاری را با بصیرت وآگاهی انجام نمی دهد او هر چقدر هم که تلا ش و پیشرفت داشته  باشد  از  هدف

( انسانی خود ) دور تر می شود چرا که :

الف : رشته ای را انتخاب کرده که به آن نه علا قه و استعداد دارد و نه بعد از فراغت از تحصیل برای خودش و جامعه مفید است

ب: از ازدواج مطلوب به خاطر بهانه تحصیل باز مانده است

ج: بهترین دوران خود را به خاطر بی تد بیری ( که می توانست برای خود و جامعه اش مطلوب باشد را ) از دست داده .

بنابر این: به خاطر هوای نفس ، تفا خر، تکاثر ، حرف مردم و ،.... انتخاب نکن چرا که:

گوهر وقت بدین خیرگی از دست مده                       آخر این در ّ گرانمایه بهایی دارد 

( پروین)

راهکار به حاکمان ( دولت و مجلس)

اگر بنای حکومت اجرای احکام اسلام و عدالت نباشد طا غوت اشت ومشروعیت ندارد . عدالت یعنی قرار دادن هر چیز ی سر جای خودش.

به نظر می رسد آزاد گذاشتن زنان در انتخاب هر رشته و فراهم کردن زمینة اشتغال و استخدام آنان یکی از مصادیق بی عدالتی و ظلم است چرا که عرصة انتخاب رشته و اشتغال برای تعداد زیادی از مردان تنگ شده است و این یعنی قرار ندادن افراد بر سر حق خود.

مجلس باید قانونی را تصویب نماید که بانوان در صورت تمایل به تحصیلات عالی وارد رشته هایی شوند که ضرورت و مورد نیاز جامعه است و دولت نیز فقط از مردان دارای شرایط کار استخدام نماید مگر موارد ضرورت که باید از زنان هم استخدام شود .( تشخیص ضرورت نیز به عهدة کار شناس متعهد است ) با اجرای این طرح بخش عمده ای از مشکلات بیکاری، ازدواج و.... حل خواهد شد دولت می تواند با طرحهایی تولیدی مانند قالی بافی خیاطی و غیره بانوان را در محیط منزل حمایت کند.

این کار علاوه بر مشغولیت بانوان ونفع اقتصادی برای آنان ، کمک به صادرات و اقتصاد کشور نیز هست

الحمد ا لله رب العا لمین